این مسجد بی‌نظیر، شاهکار دیگری از هنر معماری و کاشی‌کاری قرن یازدهم هجری قمری است که در شرق میدان نقش جهان و در مقابل عمارت عالی‌قاپو قرار دارد. مسجد شیخ‌ لطف‌ الله به فرمان شاه‌عباس اول در مدت 18 سال ساخته شده است. ساخت سردر معرق آن در سال 1011 هجری قمری اتمام یافته، و ساختمان و تزئینات آن در سال 1028 هجری قمری به پایان رسیده است.

این مسجد، در حقیقت، مجموعه‌ای از ساختمان‌‌ها و آثار هنری دوره‌های بعد از اسلام تاریخ ایران است که یادگارهایی از پادشاهان، وزیران، امیران، بزرگان و بانوان خیر ایرانی بعد از اسلام را در بر دارد و بخشی از تحولات معماری دوره‌های اسلامی تاریخ ایران را، در مدت هزار سال نشان می‌دهد.

در 3 کیلومتری جنوب غربی کاشان و در محل تپه‌های سیلک در حدود 4500 ق. م اقوامی با تمدن جالب توجهی می‌زیسته‌اند که وسایل کار آن‌ها را بیشتر سنگ و استخوان تشکیل می‌داده است. براساس مطالعات انجام شده، در 4200 ق. م بدون این که وضع زندگی آنان تغییر کند، شکل، نوع، نقش و رنگ ظروف آنان به کلی تغییر کرده است.

این اثر تاریخی، کهن‌ترین میراث پیشینه اصفهان است که هم‌اکنون بقایای بنای آن در کوه سنگی در ارتفاع 1680 متر واقع شده است. محوطة استقرار آتشگاه 36 هزار متر مربع مساحت دارد و محل استقرار آن در فاصله‌ای نسبتاً اندک از زاینده‌رود است. این کوه کوچک، تنها برجستگی مشخص و قابل توجه دشت غربی اصفهان است که بهترین منظرة زمین‌های مسطح کشاورزی، باغ‌های وسیع و سرسبز و پیچ و خم‌های خیال‌انگیز زاینده‌رود از فراز آن دیده می‌شود.

میدان نقش جهان اصفهان یکی از مهمترین آثار تاریخی و فرهنگی اصفهان و ایران بشمار می رود که بناهای تاریخی متعددی در اطراف آن قرار دارند. این میدان در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی جزو آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال ۱۳۵۸ جزو آثار جهانی یونسکو قرار گرفت.

بر فراز یکی از کوه‌های رشته کوه کرکس در جنوب غربی شهر نطنز، گنبدی قرار دارد که از دور به شکل بنایی کوچک با روزنه‌هایی چند، به نظر می‌رسد و به گنبد باز معروف است.

کبوترخانه‌ها، نمونه‌ای آشکار از همسویی زندگی مردم با طبیعت، اقلیم و شاهکاری از نبوغ معماری ایرانی است. کبوترخانه‌ها یا «برج‌های کبوتر» به دو شکل گرد یا چهارگوش که هیبت قلاع نظامی و استحکامات دفاعی را دارند، در بسیاری از مناطق کشاورزی اصفهان برای جمع‌آوری فضولات کبوترها، همانند یک برج یا چند برج، در یک مجموعه ساخته می‌شد.

خانه بروجردی‌ها این خانه در ضلع غربی کوچه امیراحمد خیابان علوی شهر کاشان و در نزدیکی حمامی به همین نام، قرار دارد. ساختمان خانه بروجردی‌ها بر اساس اطلاعات کتیبه‌های آن، در سال‌های 1292 تا 1310 هجری قمری ساخته شده است.

یکی از ابنیه مهم و جالب توجه کاشان، بازار بزرگ و قدیمی آن است، بنای اولیه بازار را به اوایل قرن هفتم هجری قمری نسبت می‌دهند؛ ولی در دوران صفوی از رونق بیشتری برخوردار بوده است. این بازار با آراستگی و طرح بسیار عالی ساختمانی‌اش، بسیار باشکوه است و از طریق خیابان باباافضل و محله بازار قابل دسترسی است.

بازار اصفهان قدیمی‌ترین توصیف به جا مانده از بازار اصفهان، شرحی است از قرن چهارم هجری قمری (دوران دیالمه)، در کتاب رساله محاسن اصفهان تحت عنوان بازار جورین که می‌گوید: بازاری بود بر دروازه خور که یکی از چهار دروازة مشهور اصفهان در آن زمان بوده.